Λέρος:
Ιταλική φινέτσα στην καρδιά των Δωδεκανήσων

Κατοικείται πριν από τους αρχαίους κλασικούς χρόνους, έχει ίχνη από τη βυζαντινή περίοδο κι, όμως, η Λέρος είναι ταυτισμένη με ένα από τα κορυφαία κεφάλαια του 20^ου αιώνα. Προπύργιο των ιταλικών δυνάμεων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, καθρεφτίζει ακόμα - στη στεριά και στη θάλασσα της - το χρονικό της πολυετούς κατοχής της.

Από το ιταλικό Portolago, το σημερινό Λακκί, ως ένα σπάνιο υπαίθριο μουσείο του ιταλικού Ρασιοναλισμού, μέχρι τις σιωπηρές υποβρύχιες μαρτυρίες των πολεμικών μαχών. Κι από τον εκλεκτικστικό Πύργο Μπελλένη, μέχρι την υπόγεια πολεμική σήραγγα της Μερικιάς.

Οι ταραγμένες ημέρες της Λέρου έχουν δώσει τη θέση τους στη γαλήνη με την οποία η φύση αγκάλιαζε ανέκαθεν αυτό το νησιωτικό διαμάντι των Δωδεκανήσων: Χαμηλοί λόφοι εποπτεύουν φιλικούς όρμους, ανοιχτές κοιλάδες και βραχονησίδες φυσικού κάλλους, επαληθεύοντας το, αρχαίας καταγωγής, όνομα του νησιού από το λήμμα λευρός που σημαίνει «ομαλός». Ένας τόπος ιδιαίτερης και, ενεργειακά φορτισμένης, γοητείας.

Η Αγία Μαρίνα, πρωτεύουσα του νησιού, διακρίνεται σε τρεις οικιστικές ενότητες: Βόρεια στο ομώνυμο χωριό, στον Πλάτανο που βρίσκεται ανάμεσα στο Κάστρο και στο ύψωμα Μεροβίγλι και στο παραλιακό Παντέλι που εκτείνεται ανατολικά στον όρμο.

Ο Πλάτανος διατηρεί τα όμορφα διώροφα αρχοντικά, σπαρμένα σε γραφικά σοκάκια. Περιδιαβαίνοντας το χωριό -ιδανικά το απόγευμα - σταθείτε στη συνοικία “Αυλάκι” γεμάτη από κρήνες που αναβλύζουν δροσερό νερό από την πηγή του Παλιασκλούπη.

Κατηφορίζοντας στο λιμάνι της Αγίας προβάλλει το φρούριο Μπρούζι (ή Μπούρτζι), ρωμαϊκής εποχής. Με κατεύθυνση προς τα Άλιντα, θα συναντήσετε τον φημισμένο Νερόμυλο της Αγίας Μαρίνας, ένα από τα πιο πολύ-φωτογραφημένα αξιοθέατα του νησιού. 

Στα Άλιντα βρίσκεται και το Λαογραφικό Μουσείο. Στεγάζεται στον Πύργο Μπελλένη (1925), δείγμα ιταλικού εκλεκτικισμού με ρωμανικά και νεογοτθικά στοιχεία. Υπήρξε εξοχική κατοικία του Αιγυπτιώτη ευεργέτη Παρίση Μπελλένη αλλά και γερμανικό νοσοκομείο.

Στην Αγία Μαρίνα αξίζει και μια επίσκεψη στο ΑρχαιολογικόΜουσείο του νησιού με ευρήματα και αντικείμενα (αγγεία, ψηφιδωτά, επιτύμβιες στήλες) από την κλασική έως την παλαιοχριστιανική εποχή.

Πάνω από την Αγία Μαρίνα, στην κορυφή του λόφου Απιτύκι, δεσπόζει το Κάστρο της Παναγίας,  το οποίο και επιφυλάσσει πανοραμική θέα στο Αιγαίο. Βυζαντινό, χτισμένο τον 10^ο-11^ο αιώνα, στη δυτική πλευρά του οποίου βρίσκεται ο ναός της Παναγίας με το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18^ου αιώνα. Ανηφορίζοντας προς το κάστρο θα συναντήσετε και την ιδιαιτέρως γραφική ‘γειτονιά’ με τους έξι ανεμόμυλους· ο παλαιότερος των οποίων χρονολογείται από τον 17^ο αιώνα.

Ο έτερος πόλος του νησιού, είναι το Λακκί, ένα ζωντανό νησιώτικο μουσείο, θαυμάσιο δείγμα της Ιταλικής Ρασιοναλιστικής Αρχιτεκτονικής των Δωδεκανήσων. Τα κτηριακά μνημειακά δείγματα είναι πολλά και σημαντικά: Από το Δημοτικό Σχολείο (1936) στην προκυμαία, το κινηματοθέατρο και το ξενοδοχείο «Λέρος», την υπαίθρια αγορά (1934), τον Πύργο του Ρολογιού, τα palacinos των αξιωματικών του ιταλικού ναυτικού, το Ξενοδοχείο της Ρώμης κ.α. Το Λακκί είναι το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Μεσογείου, γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκε ως βάση του Βασιλικού Ιταλικού Ναυτικού. Οι Ιταλοί παρέμειναν στο νησί επί 31 χρόνια, με τον Μουσολίνι να θεωρεί τη Λέρο ως ένα από τα στρατηγικότερα σημεία της ιταλικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο.

Στη λίστα των μουσείων, προσθέστε οπωσδήποτε το Πολεμικό Μουσείο της Λέρου. Στεγάζεται στο αναστηλωμένο στρατιωτικό τούνελ της Μερικιάς, μιας υπόγειας σήραγγας που έχτισαν οι Ιταλοί για τον ανεφοδιασμό τους κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον περιβάλλοντα χώρο φιλοξενούνται στρατιωτικά αυτοκίνητα, φορτηγά, αεροπλάνα.

Μόλις 2 χιλ. από το Λακκί, βρίσκεται ένα μικρό γραφικό ψαροχώρι, ο Ξηρόκαμπος. Στην κορυφή του στέκει επιβλητικό το Κάστρο των Λεπίδων ή Παλαιόκαστρο, το παλαιότερο που σώζεται στο νησί.

Ανάμεσα στα πιο γραφικά σημεία της Λέρου, συγκαταλέγονται και τρεις εκκλησίες: Το μικρό παρεκκλήσι του Αγίου Ισίδωρου στον κόλπο της Γούρνας, χτισμένο πάνω σε βράχο που συνδέεται με τη στεριά με ένα μικρό λιμενοβραχίονα, ιδανικό σημείο για ν’ απολαύσετε το ηλιοβασίλεμα. Η Παναγία Καβουράδενα, ένα λαξεμένο εκκλησάκι μέσα σε βράχο, εκεί όπου λέγεται ότι βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας, και η Αγία Ματρώνα- Κιουρά, στον κόλπο του Παρθενίου που έχει αγιογραφηθεί από εξόριστους επί Δικτατορίας.

Η επίσκεψη στο Παρθένι δεν θα μπορούσε να μην περιλαμβάνει μια στάση στα λείψανα του αρχαίου ναού της θεάς Άρτεμις που χρονολογείται από τον 7^ο π.Χ. αιώνα.

Το Παντέλι είναι η πιο δημοφιλής παραλία της Λέρου. Στη μια άκρη έχει ψιλό βότσαλο, στην άλλη άμμο, οργανωμένη και, ως εκ τούτου, ιδανική για οικογένειες. Πάνω από την αμμουδιά, θα βρείτε πολλές προτάσεις για καφέ και φαγητό.

Από το Παντέλι ξεκινά ένας δρόμος που φτάνει στην παραλία του Βρωμόλιθου. Αμμουδερή παραλία με ψιλό βότσαλο, βελανιδιές και αρμυρίκια που προσφέρουν φυσική σκιά. Είναι επίσης, οργανωμένη με ξαπλώστρες, ομπρέλες και beach bars και έχει θέα στο νησάκι της Αγίας Κυριακής.

Δεν απομακρύνεστε πολύ για να βρεθείτε στην άλλη τουριστική παραλία του νησιού, τα Άλιντα. Η πιο μεγάλη ακτή της Λέρου αλλά με στενή αμμουδιά, η οποία, εκτός από τη σκιά των δέντρων, προσφέρει ξαπλώστρες, ομπρέλες καθώς και θαλάσσια σπορ. Αρκετά κοντά θα βρείτε πολλά ταβερνάκια.

Ακολουθώντας τον δρόμο που περνάει από τα Άλιντα, βρίσκονται τα Δυο Λισκάρια, η παραλία της Λέρου, ιδιαίτερα αγαπητή στο νεαρόκοσμο. Προστατευμένη από τους ανέμους, με άμμο και ψιλό βότσαλο, κρυστάλλινα νερά αλλά και beach barsγια τα απαραίτητα, πριν και μετά τη βουτιά.

Η πιο ωραία αλλά και δυσπρόσιτη παραλία του νησιού, δεν λέγεται άδικα Κρυφός. Για να την προσεγγίσετε θα επιλέξετε ή θαλάσσιο ταξί ή πεζοπορία ξεκινώντας από τις Παναγιές. Φτάνοντας, βέβαια, έρχεται η αποζημίωση: κρυστάλλινα, τυρκουάζ νερά και λίγος κόσμος.

Αν η απομόνωση είναι το ζητούμενο σας στη Λέρο, μια ακόμα πρόταση ακούει στο όνομα Αγία Κιουρά. Μικρή, γραφική παραλία με γαλαζοπράσινα νερά, αμμώδη βυθό και βότσαλα στην ακτή. Εδώ δεν υπάρχει οργάνωση συνεπώς πρέπει να φροντίσετε εσείς για ομπρέλα και λοιπές προμήθειες. Βρίσκεται στο Παρθένι, είναι προσβάσιμη από χωματόδρομο που ξεκινά από την ομώνυμη, ιστορική εκκλησία της Αγίας Κιουράς.

Απέναντι από τον κόλπο του Παρθενίου, η νησίδα του Αρχάγγελου προσφέρεται για μονοήμερη εκδρομή. Ενταγμένος στις προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 είναι ένας τόπος παρθένας ομορφιάς, με υπέροχους κολπίσκους. Στον Αρχάγγελο λειτουργεί μία και μοναδική ταβέρνα.

Η συνέχεια στις θαλάσσιες κρουαζιέρες μπορεί να δοθεί αυτή τη φορά με αφετηρία από το λιμανάκι της Αγίας Μαρίνας· από εκεί αναχωρούν καραβάκια για τα κοντινά, αλλά με εξωτικό χρώμα, Ασπρονήσια, Τηγανάκια και Μαράθι.

Στο τέλος Ιουνίου (23/6) παραμονή της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, αναβιώνει στο νησί το έθιμο του Κλήδονα, του παραδοσιακού περάσματος πάνω από τις φωτιές.

Στην καρδιά του καλοκαιριού στις 17 Ιουλίου γιορτάζει και η Αγία Μαρίνα, πολιούχος της πρωτεύουσας, γιορτή που συνοδεύεται από μεγάλο πανηγύρι.

Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φανουρίου, στον Ξηρόκαμπο διοργανώνεται η Γιορτή Κρασιού, όπου φυσικά το κρασί ρέει άφθονο.

Γνήσιος ψαρότοπος η Λέρος σερβίρει σε όλες τις εκδοχές, από τα ταβερνάκια έως τα πιο ‘ψαγμένα’ εστιατόρια, φρέσκα ψάρια και οστρακοειδή σε μεγάλη ποικιλία.

Το νησί έχει παράδοση στα αλίπαστα προϊόντα. Αν αγαπάτε το είδος, προτιμήστε τον παστό κολιό και τον παστό γαύρο.

Στη Λέρο θα βρείτε ένα σπάνιο φρούτο: Την γκαβάφα. Είναι τροπικό, φύεται μόνο στην Λέρο (με καταγωγή από την Αίγυπτο) έχει έντονη γεύση καθώς θυμίζει φρούτο του πάθους. Θα το βρείτε, επίσης, και σε γλυκό κουταλιού ή μαρμελάδα.

Η τοπική μυζήθρα είναι ξακουστή καθώς αποτελεί ένα μείγμα από μούστο, λάδι και θυμάρι. Συνοδεύει τέλεια μακαρόνια αλλά τρώγεται και στην πιο απλή της εκδοχή: Με παξιμάδι, λάδι και ντομάτα. Αν θέλετε να δοκιμάσετε κι άλλες πρωτότυπες τυρένιες γεύσεις αναζητείστε το κρασότυρο (μείγμα κατσικίσιου και πρόβειου γάλακτος βουτηγμένο σε ίζημα ημίγλυκου κρασιού) και το πικάντικο λαδότυρο.

Η ποικιλία των τοπικών γλυκών θα ικανοποιήσει σίγουρα τους επισκέπτες: πουγκάκια (με γέμιση πικραμύγδαλο), σιροπιαστούς σβίγγους (τους γνωστούς μας λουκουμάδες), αμυγδαλωτά (αρωματισμένα με τριαντάφυλλο, μαστίχα, πορτοκάλι) και φυσικά η λέρικη πατσαβουρόπιτα (παραδοσιακή πίττα με φύλλα κρούστας λουσμένα με γιαούρτι).

Απαντάται και σε άλλα νησιά του Αιγαίου, αλλά και στη Λέρο σερβίρεται πολύ: Η σουμάδα είναι αναψυκτικό ποτό, απόσταγμα από πικραμύγδαλο και προσφέρεται στους γάμους.

Το ομαλό έδαφος της Λέρου προσφέρεται και για περιπατητικές εξορμήσεις με φυσιολατρικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον, κατά μήκος του νησιού. Τα σημαντικότερα μονοπάτια  - τα περισσότερα ξεκινούν από το Λακκί- έχουν σήμανση και διαμορφωμένα κιόσκια για στάσεις ξεκούρασης.